तुमुन् प्रत्यय (Tumun pratyaya in sanskrit)
“तुमुन्” प्रत्यय एक कृदन्त प्रत्यय है | इस प्रत्यय का (Tumun pratyaya in sanskrit) प्रयोग “धातु” के साथ किया जाता है | पढने के लिए, लिखने के लिए या जाने के लिए इत्यादि “के लिए” अर्थ में “तुमुन्” प्रत्यय का प्रयोग होता है | “तुमुन्” प्रत्यय में “उन्” का लोप होकर “तुम्” शेष रहता है |
Examples:-
पठ् + तुमुन् = पठितुम् (पढने के लिए)
दा + तुमुन् = दातुम् (देने के लिए)
ज्ञा + तुमुन् = ज्ञातुम् (जानने के लिए)
कृ + तुमुन् = कर्तुम् (करने के लिए)
नियम (Tumun pratyaya in sanskrit)
तुमुन् प्रत्यय का प्रयोग करते समय कुछ नियमों का पालन करना चाहिए |
1. तुमुन् प्रत्यय का प्रयोग करते समय धातु को “गुण” होता है तथा सेट् धातुओं में “इ” लगेगा और अनिट् धातुओं में “इ” नही लगेगा | जैसे :- रुद् + तुमुन् = रोदितुम् |
2. यम्, रम्, नम्, हन्, मन्, वन् और तनादिगण की धातुओं में अन्तिम “म्” को “न्” हो जाता है | जैसे :- गम् + तुमुन् = गन्तुम् |
3. वच् आदि धातुओं को सम्प्रसारण होता है |
4. धातु के अन्तिम च् और ज् को क्, द् को त्, भ् को ब्, ध् को द् हो जाता है | जैसे :- वच् + तुमुन् = वक्तुम् |
5. धातु के अन्तिम च्छ्, श् तथा भ्रस्ज्, सृज्, मृज्, यज्, के “ज्” के स्थान पर “ष्” होकर “ष्टुम्” हो जाता है | जैसे :- प्रच्छ् + तुमुन् = पृष्टुम् |
6. “ए” और “ऐ” अन्त वाली धातुओं को “आ” हो जाता है | जैसे :- गै + तुमुन् = गातुम् |
उदाहरण :-
पठ् + तुमुन् = पठितुम्
हस् + तुमुन् = हसितुम्
लिख् + तुमुन् = लिखितुम्
रुद् + तुमुन् = रोदितुम्
जि + तुमुन् = जेतुम्
भू + तुमुन् = भवितुम्
क्री + तुमुन् = क्रेतुम्
श्रु + तुमुन् = श्रोतुम्
दृश् + तुमुन् = द्रष्टुम्
क्रीड् + तुमुन् = क्रीडितुम्
खाद् + तुमुन् = खादितुम्
स्मृ + तुमुन् = स्मर्तुम्
रम् + तुमुन् = रन्तुम्
नम् + तुमुन् = नन्तुम्
हन् + तुमुन् = हन्तुम्
ग्रह् + तुमुन् = गृहीतुम्
प्रच्छ् + तुमुन् = पृष्टुम्
वद् + तुमुन् = वदितुम्
वह् + तुमुन् = वोढुम्
पच् + तुमुन् = पक्तुम्
भुज् + तुमुन् = भोक्तुम्
छिद् + तुमुन् = छेतुम्
रुध् + तुमुन् = रोद्धुम्
भ्रस्ज् + तुमुन् = भ्रष्टुम्
सृज् + तुमुन् = स्रष्टुम्
यज् + तुमुन् = इष्टुम्
गै + तुमुन् = गातुम्
-
क्त्वा प्रत्यय (ktva pratyaya)
-
Deep Pratyay in Sanskrit ङीप् प्रत्यय-परिभाषा,सूत्र व उदाहरण
-
टाप् प्रत्यय – Taap Pratyay in Sanskrit
पातुम् = पा + तुमुन्
ज्ञातुम् = ज्ञा + तुमुन्
त्रातुम् = त्रै + तुमुन्
दातुम् = दा + तुमुन्
जग्धुम् = अद् + तुमुन्
दग्धुम् = दह् + तुमुन्
रक्षितुम् = रक्ष् + तुमुन्
हसितुम् = हस् + तुमुन्
कर्तुम् = कृ + तुमुन्
हर्तुम् = हृ + तुमुन्
गन्तुम् = गम् + तुमुन्
यन्तुम् = यम् + तुमुन्
वक्तुम् = वच् + तुमुन्